Rok 2019 dla pomorskich lasów był rokiem obfitego urodzaju nasion buka zwyczajnego (Fagus sylvatica). Z drzewostanów nasiennych udało nam się w sumie zebrać 800 kg nasion buka i jest to największa ilość jaką zebraliśmy w przeciągu ostatnich 10 lat. Nasiona powędrowały do stacji kontroli nasion, następnie ich część trafiła na szkółkę leśną w Okalicach, reszta czeka na swój przyszły wysiew w przechowalni. Żeby wykorzystać w pełni potencjał natury, przed opadem nasion w lesie, przygotowaliśmy glebę w drzewostanach bukowych, aby stworzyć jak najlepsze warunki dla skiełkowania i wzrostu siewek. Zabieg przygotowania  gleby pod obsiew naturalny objął obszar 33,80 ha. Jest to największa powierzchnia przygotowana pod obsiew naturalny od 13 lat w naszym nadleśnictwie. Dziś naszym zadaniem jest monitorowanie i rejestrowanie powstałego odnowienia.

Naturalnym odnowieniem lasu nazywamy nowe pokolenie drzew pochodzące z nasion lub z odrośli, które powstało pod osłoną drzewostanu macierzystego lub w jego sąsiedztwie. W lasach pierwotnych naturalne odnowienie lasu jest nieodzownym i podstawowym sposobem na regenerację i trwanie ekosystemów leśnych. W lasach gospodarczych proces ten przebiega podobnie, z tą różnicą, że inicjowany jest przez człowieka i polega na rozłożonym w czasie, stopniowym wykonywaniu odpowiednich zabiegów – począwszy od wycinania drzew, których cech nie chcemy powielać i pozostawianiu tych najbardziej wartościowych, będących bazą nasienną dla przyszłego drzewostanu, po przygotowanie i odsłanianie gleby w celu zapewnienia odpowiednich warunków świetlnych i siedliskowych dla młodego pokolenia lasu.

Odnowienia naturalne powinno się wykorzystywać tam, gdzie posiadamy odpowiedniej jakości drzewostan macierzysty – a spodziewane nowe pokolenie lasu zrealizuje cel hodowlany, którym jest wyhodowanie zdrowego i dostosowanego składem gatunkowym drzewostanu do warunków siedliskowych i klimatycznych. Inicjowanie odnowienia naturalnego nie jest rzeczą prostą. Planując uzyskanie naturalnego odnowienia jesteśmy uzależnieni od lat urodzaju nasion drzew, które nie występują co roku, przykładowo buk zwyczajny Fagus sylvatica obficie obradza co 5 – 12 lat, w górach co 9 – 15 lat, dąb szypułkowy Quercus robur co 2 – 7 lat, sosna pospolita Pinus sylvestris co 2 – 6 lat, jodła pospolita Abies alba co 2 – 6 lat. U niektórych gatunków obserwujemy obfitsze kwitnienie, co w praktyce nie zawsze przekłada się na obfite owocowanie. Uzyskiwane obsiewy nie zawsze są równomierne, a większe ich zagęszczenie występuje często tylko w miejscach o korzystniejszych warunkach siedliskowych. Kluczowe znaczenie dla kiełkującej i wzrastającej siewki ma dostęp do wody (wilgoci). Niebagatelny wpływ na rozwój i przetrwanie odnowienia naturalnego mają wszelkiego rodzaju stresy wywołane przez warunki pogodowe np. przymrozki, susze czy podtopienia.    Następstwem tego są pozbawione odnowienia miejsca, które należy uzupełnić sztucznie. Dlatego ciągła obserwacja drzewostanów, prawidłowe planowanie zabiegów oraz doświadczenie leśników jest niezwykle istotne w procesie inicjowania i pielęgnowania odnowień naturalnych (celu poprawy ich jakości i przydatności do dalszej hodowli).

Dlaczego powinniśmy odnawiać naturalnie?

Odnowienia naturalne mają wiele zalet. Przez samosiew na danym terenie otrzymujemy nowe pokolenie, będące dziedzictwem lokalnych odmian najlepiej przystosowanych, wskutek wieloletniego doboru naturalnego, do miejscowych warunków siedliskowych oraz mikroklimatu. Stosując samosiewy zachowujemy ciągłość produkcji leśnej. Zanim starodrzew zostanie usunięty, młode pokolenie tworzy już zwarte skupienia osłaniające i utrzymujące w sprawności glebę. Ponadto możemy na skutek stosowania rozłożonych w czasie cięć i wykorzystania kilku lat nasiennych, uzyskać  odnowienie naturalne, które będzie różnić się wiekiem, a więc będzie miało również strukturę wielopiętrową. Odnowienia naturalne składają się z dużej liczby osobników, która nie zostałaby osiągnięta podczas sztucznego odnawiania lasu. Obfitość samosiewów pozwala na skuteczniejszą selekcję i pozostawienie do dalszego wzrostu najlepszych jakościowo drzew. Duże zagęszczenie wpływa także pozytywnie na oczyszczanie się drzew z gałęzi, co skutkuje otrzymaniem w przyszłości praktycznie bezsęcznego drewna o wysokiej wartości. Ze względu na dużą ilość siewek w odnowieniach naturalnych odnotowujemy mniejsze szkody powodowane żerem zwierzyny płowej. Udaje się zachować wystarczającą część siewek nieuszkodzonych przez zwierzynę co gwarantuje powstanie przyszłego drzewostanu. Drzewka z odnowień naturalnych unikają uszkodzeń i szoku, jaki przechodzą sadzonki podczas sadzenia sztucznego, są dobrze ukorzenione i wcześniej mogą tworzyć związki mikoryzowe z grzybami. Ważnym aspektem jest ekonomia całego przedsięwzięcia. Odnowienie naturalne jest najtańszym sposobem powstawania nowego drzewostanu, ponieważ w maksymalnym stopniu korzysta z dostępnych sił natury.

Czy stosujemy odnowienia naturalne?

Możliwości odnowień naturalnych są duże – w Szwajcarii samosiewy stanowią 60% odnowień. W Polsce powierzchnia odnowień naturalnych od 1990 roku wzrosła czterokrotnie i w 2017 roku wyniosła 5962 ha – stanowiło to około 11% wszystkich odnowień i zalesień będących własnością Lasów Państwowych. Nasze statystyki powoli pną się w górę, a to czy na danym terenie występuje odnowienie naturalne czy też nie, jest często wynikiem nie tylko warunków lokalnych, możliwości siedliskowych, wymagań ekologicznych gatunków oraz stanu zdrowotnego i jakościowego drzewostanu macierzystego, ale przede wszystkim podejścia i spojrzenia gospodarzy lasu na sposób odnowienia. Możliwości przyrody są ogromne. Zalety odnowień naturalnych są nie do przecenienia. Nieliczne trudności jakie napotykamy w trakcie ich inicjowania i dalszej hodowli możemy pokonać pod warunkiem, że będziemy je stale monitorować i w razie potrzeby szybko reagować. Współpraca z siłami natury jest najlepszym sposobem na osiągniecie sukcesu jakim jest wyhodowanie pięknego, zdrowego i naturalnego drzewostanu.